سوختگی پوست زمانی رخ می‌دهد که گرما، مواد شیمیایی، الکتریسیته، تشعشع یا نور خورشید به پوست آسیب برساند. آسیب بافتی ناشی از سوختگی می‌تواند بسیار دردناک باشد، حتی اگر آسیب نسبتاً خفیف باشد. در صورت عدم درمان، ناحیه آسیب‌دیده نیز می‌تواند عفونی شود.
سوختگی پوست بر اساس درجه شدتشان دسته‌بندی می‌شوند. متخصصان مراقبت‌های بهداشتی درجه سوختگی را بر اساس عمق آسیب تعیین می‌کنند. درمان سوختگی پوست به علت و شدت آن بستگی دارد، اگرچه تمام سوختگی‌ها باید تمیز نگه داشته شوند و بانداژ شوند اما بهتر است با انواع سوختگی و درمان آن بیشتر آشنا شوید تا بتوانید در هنگام سوختگی بهترین عملکرد را داشته باشید.
سوختگی پوست چقدر شایع است؟
سوختگی پوست صدمات رایجی است که بیشتر آنها در تصادف اتفاق می‌افتد. از پانصد هزار آسیب سوختگی که هرسال رخ می‌دهد، حدود چهل هزار بیمار نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند. سالانه حدود سه هزار قربانی سوختگی جان خود را از دست می‌دهند و بیش از ده‌هزار نفر بر اثر عفونت‌های ناشی از سوختگی جان خود را از دست می‌دهند.
کودکان بیشتر در معرض خطر سوختگی به‌صورت تصادفی هستند. در واقع، حدود چهارصد کودک 1 تا ۱۹ساله در ایران هر روز تحت درمان فوری پزشکی برای سوختگی قرار می‌گیرند. سایر جمعیت‌شناختی پرخطر شامل نوجوانان – که به‌احتمال زیاد با آتش بازی می‌کنند و دچار آفتاب‌سوختگی می‌شوند – و بزرگسالان مسن‌تر – که مستعد آسیب‌های ناشی از پخت‌وپز و برق‌گرفتگی هستند، می‌باشد.
دلایل رایج سوختگی پوست چیست؟
سوختگی ممکن است به دلایل زیادی رخ دهد. برخی از شایع‌ترین علل انواع سوختگی شامل موارد زیر است:
- منابع حرارتی (آتش، مایعات داغ، بخار آب، تماس با سطوح بسیار داغ)
- مواد شیمیایی (شوینده‌های قوی، اسید، پاک‌کننده فاضلاب)
- نور خورشید (اشعه ماوراء بنفش یا UV)
- برق
- تابش – تشعشع
انواع سوختگی و درمان آن
در این بخش انواع و روش‌های درمان سوختگی پوست را یک به یک بررسی کرده‌ایم.
֎ سوختگی درجه یک
سوختگی‌های پوستی درجه یک خفیف یا سطحی در نظر گرفته می‌شوند زیرا فقط به لایه بالایی پوست به نام اپیدرم آسیب می‌رسانند. بیشتر موارد آفتاب‌سوختگی، سوختگی درجه یک است. علائم سوختگی درجه یک شامل قرمزی و درد است.
⇐ نحوه درمان سوختگی پوست درجه یک
در حالی که این نوع سوختگی کم‌خطرترین نوع سوختگی است، اگر به‌درستی درمان نشود، می‌تواند جای زخم باقی بگذارد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم سوختگی درجه یک را نشان می‌دهد، با رعایت نکات زیر مراقبت‌های لازم و ضروری اولیه را در منزل انجام دهید:
- آب خنک را روی محل سوختگی بریزید یا از کمپرس خنک و مرطوب استفاده کنید. از گذاشتن یخ خودداری کنید زیرا باعث آسیب بافتی می‌شود.
- برای آفتاب‌سوختگی از ژل خنک‌کننده آلوئه ورا استفاده کنید.
- برای سوختگی‌های حرارتی، کرم آنتی‌بیوتیک یا ژل نفتی بمالید و به‌آرامی با یک گاز استریل یا باند غیرچسبی دیگر بپوشانید.
- روی محل سوختگی پماد یا کره نزنید که خطر عفونت را افزایش می‌دهد.
- برای تسکین درد و کاهش التهاب از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کنید.
- برای چند روز از نور خورشید دور بمانید. هنگامی که سوختگی بهبود یافت، با قرارگرفتن در سایه، پوشیدن لباس محافظ یا استفاده از کرم ضدآفتاب از آن در برابر آسیب بیشتر محافظت کنید.
- سوختگی‌های درجه یک معمولاً بدون درمان بیشتر بهبود می‌یابند. با این حال، اگر سوختگی ناحیه بزرگی از بدن را پوشانده است یا قربانی یک نوزاد یا بزرگسال است، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.
֎ سوختگی درجه دو
سوختگی درجه دو روی اپیدرم و لایه بعدی پوست به نام درم تأثیر می‌گذارد. علائم شامل درد، قرمزی، تورم، تاول و ظاهری براق است.
⇐ نحوه درمان سوختگی پوست درجه دو
درمان سوختگی‌های درجه دو مشابه درمان سوختگی درجه یک است. علاوه بر نکات فوق، توصیه‌های زیر را نیز دنبال کنید:
- کرم آنتی‌بیوتیک حاوی نقره سولفادیازین را از پزشک خود بخواهید.
- برای کاهش درد و تورم، ناحیه سوختگی را بالاتر از سطح بدن نگه دارید.
- تاول‌ها را نترکانید.
- جواهرات یا لباس‌های محدودکننده را که در صورت متورم شدن پوست ممکن است خیلی تنگ شوند را از بدن جدا کنید.
- سوختگی‌های درجه دو اغلب نیاز به درمان پزشکی دارند. اگر درد شدید، تاول یا سوختگی در دست‌ها، پاها، صورت یا اندام تناسلی خود دارید، فوراً با پزشک تماس بگیرید.
֎ سوختگی درجه سه
سوختگی درجه سوم هر سه لایه پوست – اپیدرم، درم و چربی زیر پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این آسیب همچنین فولیکول‌های مو، غدد عرق و اعصاب را از بین می‌برد. پوست سوخته ممکن است سیاه، سفید یا قرمز و همچنین از نظر ظاهری چرمی یا زغالی باشد. با توجه به پایانه‌های عصبی آسیب‌دیده، سوختگی درجه سه ممکن است بدون درد باشد، اما تکه‌هایی از سوختگی‌های درجه یک و دو اطراف آن ممکن است به‌شدت درد داشته باشد. در این نوع سوختگی انواع درمان‌های پوستی و جراحی پلاستیک وجود دارد که می‌تواند این سوختگی را درمان و آثار آن را برطرف نماید.
⇐ نحوه درمان سوختگی پوست درجه سه
سوختگی‌های درجه سه می‌تواند تهدیدکننده و بسیار خطرناک باشد و نیاز به مراقبت‌های پزشکی خاص دارد. تا زمانی که به بیمارستان برسید، این نکات کمک‌های اولیه را برای مراقبت از فردی که سوختگی درجه سه دارد، دنبال کنید:
- محل سوختگی را به‌آرامی با یک گاز استریل یا پارچه تمیز بپوشانید.
- روی محل سوختگی پماد نزنید.
- برای جلوگیری از شوک، مصدوم را صاف دراز بکشید و پاها را حدود 12 اینچ بالا بیاورید. همچنین در صورت امکان ناحیه سوخته را بالای سر قربانی قرار دهید.
- اگر صورت سوخته است، از قربانی بخواهید بنشیند. مشکلات تنفسی و علائم شوک را به‌دقت مشاهده کنید.
برای سوختگی‌های درجه سوم فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. درمان سوختگی پوست درجه سه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درمان مبتنی بر آب، مانند ماست اولتراسوند که بافت زخم را تمیز و تحریک می‌کند.
- کمک تنفس و لوله‌های تغذیه ممکن است برای افرادی که دچار سوختگی گسترده یا سوختگی در صورت و گردن هستند ضروری باشد.
- مایعات IV از کم‌آبی بدن و نارسایی اندام جلوگیری می‌کند.
- داروهای قوی می‌توانند به کنترل درد کمک کنند، در حالی که آنتی‌بیوتیک‌های IV با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند.
- پیوندهای پوستی جراحی، بافت آسیب‌دیده را با پوست سالم از قسمت دیگری از بدن قربانی جایگزین می‌کنند. اگر پوست سالم به اندازه کافی باقی نماند، پوست اهداکننده موقت ممکن است از یک اهداکننده فوت شده یا منبع مصنوعی باشد.
- جراحی ترمیمی ظاهر اسکارهای سوختگی را بهبود می‌بخشد و انعطاف مفاصل آسیب‌دیده از جای زخم را افزایش می‌دهد.
- فیزیوتراپی به کشش پوست کمک می‌کند تا مفاصل انعطاف‌پذیر باقی بمانند. کاردرمانی قدرت و هماهنگی ماهیچه‌ها را بهبود می‌بخشد تا به آسان‌تر کردن کارهای روزانه کمک کند.
نکات مهم در رابطه با درمان سوختگی پوست
سوختگی‌های جزئی پوست معمولاً نیازی به مراقبت پزشکی ندارند، اما باید فوراً مراقبت شوند تا جای زخم ایجاد نشود. اگر سوختگی پوست درجه یک در جایی از بدن خود دارید یا سوختگی درجه دو به عرض کمتر از 3 اینچ دارید، برای درمان آن در خانه مراحل زیر را دنبال کنید:
- ناحیه سوخته را زیر آب جاری خنک نگه دارید یا آن را به مدت 5 تا 30 دقیقه در حمام خنک قرار دهید. مطمئن شوید که آب سرد نباشد.
- محل سوختگی را با یک باند خشک و استریل بپوشانید.
- برای تسکین درد و تورم، ایبوپروفن یا استامینوفن را طبق دستورالعمل بسته مصرف کنید.
- پس از سرد شدن پوست، می‌توانید از لوسیون با پماد آلوئه ورا و آنتی‌بیوتیک نیز استفاده کنید.
با این حال، اگر سوختگی شروع به نشان دادن علائم عفونت کرد یا بعد از 48 ساعت همچنان دردناک بود، به مراقبت‌های فوری بروید یا با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود تماس بگیرید.
علائم عفونت عبارت‌اند از:
- تب
- افزایش درد
- چرک یا زهکشی
- رگه‌های قرمز ناشی از سوختگی
- تورم غدد لنفاوی
در صورتی که سوختگی پوست موارد زیر را شامل می‌شود، فوراً به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید و منتظر نمانید:
- سوختگی بسیار شدید است
- سوختگی جلوه بدی دارد اما فرد دردی احساس نمی‌کند
- ناحیه سوختگی بزرگ‌تر از اندازه کف دست است
- علائم سوختگی درجه سه وجود دارد.
- سوختگی ناشی از برق یا مواد شیمیایی بوده است.
آیا جای سوختگی قابل درمان است؟
اگر سوختگی بدن شما از نوع درجه یک و دو باشد، با رعایت نکات و استفاده از کرم‌های ترمیم‌کننده به طور مداوم هیچ‌گونه اثری از سوختگی بر روی پوست شما نخواهد ماند. برای از بین بردن جای سوختگی عمیق و یا از نوع درجه سه، انواع درمان‌های پوستی و جراحی‌های پلاستیک وجود دارد که می‌تواند پوست شما را ترمیم کرده و اثر سوختگی را به طور کامل محو کند. فقط بخاطر داشته باشید که برای انجام جراحی پلاستیک نزد بهترین جراح پلاستیک تهران رفته تا هم نتیجه بهتری کسب نمائید و هم عوارض کمتری را تجربه کنید.
سخن پایانی
سوختگی پوست ممکن است حداقل یک بار برای افراد در طول زندگی اتفاق افتد. با شناسایی انواع سوختگی و درمان آن می‌توانید عوارض سوختگی را تا حد بسیار زیادی کاهش دهید.
همچنین با پیشرفت علم پزشکی و روش‌های درمانی جایگزین، دیگر لازم نیست نگران اثر سوختگی باشید چرا که به راحتی و با مشاوره با پزشک متخصص می‌توانید از طریق جراحی پلاستیک اثر سوختگی را به طول کامل از بین برده و پوست خود را به حالت اولیه و طبیعی بازگردانید.
دکتر احمدعلی رجب پور متخصص جراحی عمومی و دارای فوق تخصص جراحی پلاستیک، ترمیمی و زیبایی است که می‌تواند در این زمینه به شما کمک کرده و به تمام سوالات و ابهامات شما پاسخ دهد. برای ارتباط با ایشان می‌تواند از طریق واتس‌آپ یا کامنت با ایشان در ارتباط باشد.
